(Οι αρνητικές συνέπειες των βρεφονηπιακών σταθμών στα παιδιά)
της Βιρτζίνια Λ. Γουάιτνερ (Virginia Whitener L.), Ph.D. Psychologist
Η μητέρα ενός βρέφους ηλικίας 14 μηνών ήρθε να με δει αναφέροντας ότι βρισκόταν σε διάσταση με το σύζυγό της και ότι ήθελαν να κάνουν μια προσπάθεια για να βρουν λύση στην κατάστασή τους. Είχαν αντιμετωπίσει μεγάλες δυσκολίες τον τελευταίο χρόνο επειδή ο σύζυγος απαιτούσε να βρει μια εργασία, ενώ ή ίδια επιθυμούσε να αφιερώσει όλο το χρόνο της στο ρόλο της μητέρας.
Αυτή ακριβώς η διαφωνία ήταν που προκαλούσε τη σύγκρουση στη σχέση του ζεύγους. Εκείνος την υποτιμούσε και την έκανε να νιώθει ηλίθια συγκρίνοντάς την με άλλες γυναίκες που γνώριζε από την εργασία του, οι οποίες συνέχιζαν να απασχολούνται σε πλήρες ωράριο, αναθέτοντας σε άλλους τη φροντίδα των παιδιών κατά τη διάρκεια της ημέρας. Ο σύζυγος που ανησυχούσε για την οικονομική κατάσταση της οικογένειας πρότεινε να μετακομίσει στους γονείς της μέχρι να τη βελτιώσουν. Εκείνη δέχθηκε προσωρινά, ωστόσο του είπε ότι δεν είχε σκοπό να ακολουθεί κάθε ιδέα του "σαν να είναι πρόβατο". Ήταν πολύ ανήσυχη και ιδιαίτερα ενοχλημένη καθώς είχε βιώσει συγκρούσεις των γονέων της με αφορμή τα οικονομικά και είχε δει τον πατέρα της, έναν άνθρωπο σκληρά εργαζόμενο, να έχει πληγεί από τις οικονομικές συνθήκες και να αγωνίζεται για να εξασφαλίσει το αναγκαίο εισόδημα για τις ανάγκες της οικογένειας. Ήταν ιδιαίτερα προσεκτική με τα χρήματα και ένιωθε πάντοτε ενοχές όταν ξόδευε, κάτι που δεν έκανε συχνά. Πριν από τη γέννηση του παιδιού της εργαζόταν κανονικά και μετά τη γέννηση για μερικές ώρες την εβδομάδα. Ο σύζυγος δεν έδειχνε ικανοποιημένος ούτε πριν, ούτε μετά.
Ήρθαν σε μια συνεδρία οι δυο τους και ο σύζυγος εξέφρασε αληθινό ενδιαφέρον για το γιο του. Όπως είπε, οι έντονες ανησυχίες του για τα οικονομικά οφείλονταν στην ανασφάλεια που βιώνει επειδή γνωρίζει ότι είναι πολύ εύκολο να βρεθεί χωρίς εργασία. Από την άλλη μεριά ήταν σαφές ότι εκτιμούσε το κύρος που αποκτά κανείς με την κατοχή χρημάτων. Επιπλέον αποδείχθηκε ότι η οικονομική κατάσταση του ζεύγους ήταν καλή. Στη συζήτηση που ακολούθησε ο νεαρός πατέρας εξέφρασε τα παράπονά του για τις αλλαγές που προκάλεσε "ο ερχομός του αγοριού" τόσο στο σπίτι όσο και στις σχέσεις τους. Χωρίς να το εκφράσει άμεσα, υπαινίχθηκε ότι δεν ήταν κάτι που του άρεσε όταν μοιραζόταν τις φροντίδες και την προσοχή της γυναίκας του με το παιδί τους.
Εξήγησα στο ζευγάρι ότι είναι πολύ σημαντικό για την ευημερία του παιδιού να βρίσκεται κοντά στη μητέρα, να αναπτύσσεται και να εξελίσσει τη λειτουργικότητά του. Δήλωσα στο νεαρό σύζυγο ότι είναι τυχερός που έχει μια γυναίκα με τόσο αναπτυγμένο μητρικό ένστικτο. Τόνισα τη σημασία που έχει, τόσο για τον ίδιο, όσο και για το παιδί του να υποστηρίξει τη σύζυγό του στην επιλογή της να αναθρέψει η ίδια το παιδί τους αποφεύγοντας κάθε άλλη λύση.
Συζητήσαμε για το πιθανό εισόδημα που θα μπορούσε να έλθει στην οικογένεια από μια μερική, αλλά σε καθημερινή βάση εργασία της συζύγου, η οποία θα ήταν αντίστοιχη των ικανοτήτων της. Εξετάσαμε επίσης τους πιθανούς τρόπους με τους οποίους θα μπορούσε να γίνει κάτι τέτοιο, έτσι ώστε να μην διαταραχθεί η επαφή μητέρας – παιδιού, ούτε να επηρεαστεί η αντίληψη και η ικανότητά της να αντιλαμβάνεται τι είναι καλύτερο για το παιδί και την οικογένεια. Ο σύζυγος φαινόταν να με παρακολουθεί με προσοχή. Παρόλα αυτά, ύστερα από κάποιο χρονικό διάστημα πληροφορήθηκα ότι ασκούσε πιέσεις στη γυναίκα του να βρει πλήρη απασχόληση εκτός σπιτιού.
Αυτή η εξέλιξη είτε προερχόταν από σαδιστική ανάγκη να εισχωρήσει μεταξύ της μητέρας και του αξιαγάπητου παιδιού, με το οποίο ανταγωνιζόταν για την προσοχή της, είτε προερχόταν από τη δίψα του για χρήμα και εξουσία είτε από κάποιο άλλο κίνητρο καλά εκλογικευμένο, που τον ωθούσε να αρνείται να ενεργήσει υπηρετώντας το συμφέρον του παιδιού του.
Θα ήταν καλό για τον πατέρα να διαβάσει την ακόλουθη επιστημονική έρευνα.
Η εφημερίδα "Γουόλ Στριτ Τζέρναλ" σχολιάζοντας μια επιστημονική εργασία η οποία εκτιμά ότι είναι "η πληρέστερη έρευνα που έγινε ποτέ για τις επιδράσεις που έχουν οι βρεφονηπιακοί σταθμοί στα παιδιά", παραθέτει τα συμπεράσματα αυτής της έρευνας:
Όσο περισσότερο χρονικό διάστημα περάσουν τα παιδιά σε παιδικούς σταθμούς πριν την ηλικία των 4,5 ετών, τόσο μεγαλύτερη επιθετικότητα, ανυπακοή και συγκρουσιακή συμπεριφορά θα εκδηλώσουν μετά την ηλικία των 54 μηνών στο νηπιαγωγείο και προς τους μεγάλους. Τα ανωτέρω αποτελέσματα δεν αλλάζουν και δεν επηρεάζονται από τα ειδικά γνωρίσματα των οικογενειών από τις οποίες προέρχονται τα παιδιά, ούτε από την ποιότητα και το είδος της φροντίδας που τους παρέχεται στους βρεφονηπιακούς σταθμούς.
Η μελέτη προέρχεται από την "Έρευνα για τη φροντίδα στην πρώιμη παιδική ηλικία" ένα κρατικό πρόγραμμα που χρηματοδοτήθηκε και υλοποιήθηκε από το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού και Ανθρώπινης Ανάπτυξης. Η εφημερίδα αναφέρει επίσης ότι τα αποτελέσματα υποδεικνύουν ότι "Η μακρόχρονη παραμονή των παιδιών σε χώρους ημερήσιας φροντίδας δεν προϋποθέτει ότι θα έχουν καλύτερη ανάπτυξη και πιο ανεξάρτητη συμπεριφορά, αλλά ότι θα γίνουν επιθετικά και ανυπάκουα". Η βελτίωση των υπηρεσιών που προσφέρονται, ανεξαρτήτως ποια ποιότητα θα έχουν αυτές οι υπηρεσίες δεν δείχνει να λύνει το πρόβλημα επειδή το αποτέλεσμα δεν μεταβάλλεται.
Η ίδια εφημερίδα σημειώνει ότι τα αποτελέσματα της έρευνας είναι παρόμοια με άλλες μελέτες που όλες τους αναφέρουν ότι:
....Ο μεγαλύτερος χρόνος παραμονής των παιδιών σε οποιοδήποτε είδος και ποιότητα βρεφονηπιακού σταθμού, αυξάνει αντίστοιχα την πιθανότητα να εμφανίσουν τα παιδιά προβλήματα συμπεριφοράς στην ηλικία των δύο ετών και μειώνει την ευαισθησία των μητέρων προς τα παιδιά στις ηλικίες των 6, 15, 24 και 36 μηνών. Μειώνεται επίσης η σταθερότητα του δεσμού τους με τη μητέρα στις ηλικίες των 15 και 36 μηνών, εάν η μητέρα προσφέρει τη φροντίδα της με τρόπο σχετικά αδιάφορο.
Ο δημοσιογράφος της εφημερίδας Τζέι Μπέλσκι (Jey Belsky), επισημαίνει κάτι που είναι περισσότερο δυσάρεστο. Το γεγονός ότι αρκετοί σχολιαστές ελαχιστοποιούν ή υποβιβάζουν τα δεδομένα της έρευνας, όπως ακριβώς συνέβη μετά την ανακοίνωση των συμπερασμάτων της έρευνας στα ΜΜΕ από το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού και Ανθρώπινης Ανάπτυξης. Εκτιμά ότι αυτό συνέβη επειδή έχουν επενδυθεί πολλά κεφάλαια στο χώρο της βρεφονηπιακής φροντίδας και ότι υπάρχει προκατάληψη υπέρ των βρεφονηπιακών σταθμών. Τονίζει επιπλέον το γεγονός ότι κοινωνιολόγοι και κοινό απορρίπτοντας τα επιστημονικά συμπεράσματα που τους δυσαρεστούν, καταφέρνουν με αυτό τον τρόπο αμφισβήτησης να υποσκάπτουν την εξέλιξη της επιστήμης.
Ο Μπέλσκι περιγράφει με διορατικό τρόπο κάποιες από τις αυξανόμενες μελλοντικά δευτερογενείς συνέπειες που θα έχει η επίδραση της ημερήσιας φροντίδας, ανάγοντας αυτή την επίδραση σε αποτελέσματα που θα φανούν με τη ροή του χρόνου, αναλογιζόμενος το αποτέλεσμά της στους δασκάλους μια τάξης γεμάτης με παιδιά, η φροντίδα των οποίων είχε ανατεθεί για μεγάλο διάστημα σε άλλους εκτός από τους γονείς. Μας οδηγεί να συλλογιστούμε πόσο διαφορετική θα είναι η συμπεριφορά αυτών των δασκάλων και με ποιο τρόπο θα πρέπει να διευθύνουν τις τάξεις σε σύγκριση με εκείνους, στις τάξεις των οποίων θα υπάρχουν ελάχιστα παιδιά με παρόμοιο ιστορικό, δηλαδή παιδιά τα οποία φρόντιζε, κατά κύριο λόγο η μητέρα τους. Σκεφτείτε τη διαφορά στη λειτουργικότητα των δασκάλων και στη δυναμική της τάξης μεταξύ των δύο περιπτώσεων.
Αναλογισθείτε την επίδραση αυτής της διαφοράς σε κάθε παιδί και τη βαρύτητα που έχει, δεδομένου ότι βρίσκονται στην ηλικία όπου διαμορφώνεται η προσωπικότητά τους. Σκεφτείτε τι θα συμβεί στο μέλλον με αυτά τα παιδιά όταν θα είναι η πλειοψηφία στις σχολικές αίθουσες, καθώς όλα μαζί θα προχωρούν χρονιά με χρονιά στο σχολείο τους. Αυτά τα παιδιά, καθώς θα είναι τραυματισμένα από τους χώρους ημερήσιας φροντίδας, θα βιώνουν μια ακόμα επιβάρυνση στον ψυχισμό τους καθώς θα μεγαλώνουν σε επιβαρυμένο περιβάλλον όπου βρίσκονται παιδιά με παρόμοια προβλήματα, αλλά και δάσκαλοι υπό την πίεση αυτών των παιδιών.
Αυτή η αλληλεπίδραση δεν θα συμβαίνει μόνο στο σχολείο αλλά και σε οποιαδήποτε εξωσχολική δραστηριότητα. Το αποτέλεσμα θα είναι όχι μόνο παιδιά με προβλήματα στην προσωπικότητά τους αλλά με προβλήματα που θα τα μεταφέρουν σε κάθε είδους κοινωνικές συναναστροφές και αλληλεπιδράσεις. Θα επηρεαστεί αρνητικά και η μελλοντική λειτουργικότητά τους ως ενηλίκων, κάτι που στην πορεία θα είναι ο κανόνας, όταν θα προσπαθούν να συνεργαστούν για να ολοκληρώσουν τα καθήκοντά τους στην κοινωνία, ή στην κυβέρνηση για παράδειγμα.
Σκεφτείτε ακόμα τις επιπτώσεις που θα επιφέρει η απώλεια επαφής μητέρας – παιδιού, την απώλεια του δεσμού τους και το συνδυαστικό αποτέλεσμα που θα έχει αυτή η απώλεια και στα δύο μέρη. Σκεφτείτε τη ματαίωση που θα νιώθουν, καθώς αναγκάζονται να αποσυρθούν από μια σχέση που υπάρχει από τη στιγμή της σύλληψης. Η μητέρα και το παιδί είναι αναγκασμένοι να θωρακιστούν, να γίνουν επομένως λιγότερο ευαίσθητοι ο ένας προς τον άλλο, χάνοντας ακόμα περισσότερο την επαφή μεταξύ τους.
Μητέρα και παιδί συνιστούν ένα οργονοτικό σύστημα. Ο πρόωρος διαχωρισμός των μερών του συστήματος είναι τραυματικός και για τους δύο. Μητέρα και παιδί υποφέρουν όταν χωρίζονται. Όταν λοιπόν η μητέρα απορρίπτει ή αρνείται ή αποσύρεται από τα επώδυνα συναισθήματα που νιώθει επειδή βρίσκεται μακριά από το παιδί της, καθώς ακολουθεί τις τάσεις που προβάλλονται από τα ΜΜΕ και την κυρίαρχη ιδεολογία, απομονώνεται συναισθηματικά, παύει να είναι διαθέσιμη και γίνεται λιγότερο ικανή να έχει επαφή με το μωρό της ακόμα και όταν βρίσκεται μαζί του. Μειώνεται έτσι το βάθος της ανταπόκρισης και του ενδιαφέροντός της. Αυτό επηρεάζει το παιδάκι που αντιδρά με αντίστοιχο τρόπο και τότε μπαίνουν οι βάσεις μιας ισόβιας διαταραχής στη διαπροσωπική τους σχέση.
Τα αποτελέσματα των προαναφερθέντων ερευνών για τους κινδύνους που επιφέρει στα παιδιά και την κοινωνία η ημερήσια φροντίδα σε διάφορα κέντρα, δεν θα εκπλήξουν τους μελετητές της οργονομικής βιβλιογραφίας, αλλά ας ελπίσουμε να αφυπνίσουν τον ευρύτερο πληθυσμό για την τραγωδία που έχουμε υποστεί εξαιτίας μιας κακώς εννοούμενη "αναγκαιότητας".